Asbest, aşağıda belirtilen özellikleri gösteren lifli mineraller grubudur:

• yüksek kopma mukavemeti
• çok iyi termal ve elektrik yalıtım özellikleri
• kimyasallara karşı dirençli
• uzun lifler – kumaşa veya keçelere örülebilen
• Yüksek özgül yüzeyi sayesinde yüksek emme kapasitesi

Asbest yoğunluklu olarak inşaat malzemelerinde, fakat aynı zamanda da eldiven ve diğer termal izolasyon gerektiren giysilerde, fren balataları ve korumasız malzemelerin güçlendirilmesi gibi zorlu koşullarda çalışan ekipmanlarda kullanılmaktadır.

Asbestin zararları keşfedildiğinde, birçok ülkede kullanımı yasaklanmıştır. Avrupa Birliğinde asbest yönetmeliği 70’lerden beri sürekli bir gelişim içerisindedir. 2005 yılından beri  ise asbestin üretimi ve satışı yasaklanmıştır.

2006 yılının Nisan ayından beri, çok sıkı bir şekilde düzenlenmiş koşullar altında söküm, yıkım, bakım ve taşınma işlerine izin verilmesi dışında, asbestin tüm çeşitlerinin kullanımları yasaklanmıştır. Günümüzde asbestin bertarafı önemli bir iştir. Asbest içerebilecek maddelere örnek olarak; termal (ısı) yalıtımı (boru yalıtımı), yangın geçirmezlik/yangından koruma, yer karoları, zemin yapıştırıcıları, çatı kaplama ziftleri, duvar ve çatılar için birleştirme veya onarma (yamama) bileşikleri, pencere eşikleri, dokuma kumaş ve ürünler, fren balataları ve ayakkabılar verilebilir.

Asbestin Tanımlanması

Bir ürün numunesinde asbestin varlığının incelenmesi için ışık mikroskobu kullanılmaktadır. Asbest ve diğer lifleri birbirinden ayırmak ve numunedeki asbest türünü tanımlamak için görünüş ve ışık kırılımı kullanılmaktadır.  Toz ve hava numunelerinde asbest Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) ile analizlenmektedir. 

Malzeme Numuneleri

Yıkım işlemleri sırasında, yapı malzemeleri içerisinde asbest olup olmadığının tespit edilmesi önem teşkil etmektedir. Asbest, yalıtım malzemeleri, yer karoları, yapıştırıcılar içerisinde bulunabilmektedir. Laboratuvara iletilen malzeme numuneleri ilk olarak stereomikroskopu kullanılarak incelenmektedir. Bazen ilk aşamada potansiyel asbest liflerinin saptanması mümkün olabilmektedir. Bu potansiyel lifler elle ayrıştırılarak mikroskop altında incelenmektedir. Genellikle bir alt numune homojenizasyon için öğütülür, aseton ile seyreltilir ve ultrasonik sese tabi tutulur. Hazırlanan süspansiyondan 1-2 damla lam üzerine alınır. Kuruma sonrasında ışık kırıcı yağ eklenir ve üzeri lamel ile kapatılır. Sonrasında ise numune mikroskop ile incelemeye hazırdır.

Mikroskop altında inceleme, numunedeki asbestin varlığının doğrulanmasına izin vermekte ve miktarının kabaca tahmin edilmesini sağlamaktadır. Numuneyi farklı ışık kırıcı yağlar ile karıştırarak, lifteki ışık kırılımı ile yağdaki ışık kırılımının aynı olması sağlanır, bu sayede lif türünün tanımlanması mümkün olmaktadır. Başlıca asbest lif türleri krizotil (chrysotile), antofilit (anthophyllite), tremolit (tremolite), amosit (amosite) ve krosidolit (crocidolite) dir.

Havada Asbest Lifleri 

Havalanmış/uçuşan asbest lifleri malzeme numunelerindeki liflerden genellikle daha ince liflerdir ve bu nedenle tespitleri için ışık mikroskobu ile uygulanan büyütme oranından daha yüksek bir büyütme oranına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle toz ve hava numunelerindeki asbestin incelenmesi için birkaç bin kat büyütme yapabilen Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) kullanılmaktadır.

Toz numuneleri, asbest bertarafından veya diğer asbest kaynaklarından bir kontaminasyondan şüphelenildiğinde analizlenmektedir. 

Havalanmış/uçuşan asbest liflerini diğer liflerden ayırt etmek için özel bir numune alma tekniği kullanılmaktadır. Örneklenen hava polikarbonat filtre üzerinden geçirilir ve filtre Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) ile analizlenir. Asbest lifleri çok küçüktür (genellikle çapı <0,0005 mm den düşüktür). Asbest konsantrasyonunun miktarsallaştırılabilmesi için, numune 1000-2000 kat büyütme altında incelenmelidir. Mikroskop, enerji dağınımlı alan ile donatılmıştır. Bu alan liflerin kimyasal yapısının belirlenmesine olanak tanımaktadır. Bu sayede farklı türdeki asbest lifleri ayrıştırılabilmektedir.

Asbest Neden Zararlıdır ?

Asbest lifleri insan sağlığına diğer liflerden daha zararlı olarak kabul edilmektedir. Çünkü asbest lifleri iğne şeklindedir ve ciğerlere girebilmektedir. Solunan ince asbest lifleri akciğer dokusuna saplanmaktadır. Bu lifler çözünmemekte ve dokuyu tahriş etmeye devam etmektedir. Belirli bir süre sonra akciğer dokusunda değişiklikler gözlemlenebilmektedir. Bu değişikliklerin ciddiyetine göre aşağıda belirtilen hastalıklar gelişebilmektedir ;

• plevral plaklar (akciğer ve göğüs zarlarının yaralanması/yırtılması)
• asbestoz (asbest hastalığı) (akciğerlerdeki bağdoku miktarının artması nedeniyle nefes almada anormallikler)
• mezotelyoma (göğüs ve karın boşluğu iç zarında görünen nadir bir kanser türü)

   

Daha fazla bilgi için Avrupa İşyeri Sağlığı ve Güvenliği Ajansı veya Dünya Sağlık Örgütü web sayfalarına bakabilirsiniz.